İlçenin tarihi [İncesu, Kayseri ili'nin 5 merkez ilçesinden biri. Merzifonlu Karamustafapaşa bir Bağdat seferinde veya gezisinde 1659-1660 yıllarında o zaman bataklık halinde bulunan İncesu deresinin kenarına ordugâhını kurdurur. Söylentiye göre o gece rüyasında kendisine bu ıssız yörenin ihyası emredilir. Bu suretle Karamustafa Paşa 1661’de şimdi halen mevcut bulunan Cami-i Kebir, Kervansaray, Hamam ve iki sıradan oluşan çarşı ve çeşmeleri inşa ettirir. Kayseri Mahkemesinin kayıtlarına göre bugün ilçenin bulunduğu yerin yakınında Karataş adında bir köy bulunmakta idi. İncesu’da imar hareketlerinin başlamasıyla Karataştan ve diğer yerleşim yerlerinden kabileler gelip yerleşmişlerdi. Bunlardan başlıcaları; Kırım, Etyemez, Karakoyunlu ve Bozkoyunlu kabileleridir. İlçedeki çeşitli mahalle ve sokak isimlerinin kaynağı bu kabilelere dayanmaktadır. İlçeye daha sonra Rum aileleri de yerleşmiş, İncesu batı yönünde gelişme göstermiştir. İncesu 19 yy. başlarında bucak merkezi, 1901 yılında da ilçe merkezi olmuştur.

MERZİFONLU KARA MUSTAFA PAŞA’NIN İNCESU’DAKİ VAKIF ESERLERİ

Merzifonlu Kara Mustafa Paşanın 1670 yılında bir kasaba olan İncesu da yaptırdığı eserlerin büyüklüğü dikkati çekicidir. Külliye halindeki Kervansaray, Arasta yeni çarşı, cami, medrese, tabhane ve Hamam dan başka Debbehane yani dabakhane, boyahane, bezirhane, mahkeme binası, muallimhane, han, fırın ve çeşme vakıf kayıtlarında sayılan eserlerdir. Aşağıda birbirini tamamlayan bir yapı topluluğu anlamına glen külliyenin mimari ve teknik özellikleri Abdullah Karan ın Vakıflar Dergisi 1971-9 sayısındaki yazısından yararlanılarak incelenecektir. Ayrıca bütün vakıf eserleri ve külliye dahil bunların kullanılışıdır. İncesu’nun ekonomik ve sosyal hayatına katkıları da anlatılacaktır.

KERVANSARAY:

Anayol tarafından duvarlardan yüksek büyük kemerli bir kapıdan girilmektedir. Eskiden iki kanatlı ahşap kapısı vardı. Tam karşıda çarşıya çıkan ikinci kapı vardır. Avlusunun üç yanı revaklarla çevrilidir. Avlunun iç ölçüleri yola bakan ve çarşıya bitişik olan yanlarda 56,00 m, dere tarafında 51,20 m, kuzey tarafta 40,60 metredir. Dere tarafındaki duvar dıştan payandalarla takviye edilmiştir.avlunun etrafındaki revaklar beşi tonozlarla örtülü olup dere tarafında 8 adet, yol ve çarşı tarafında 10 adet revak vardır. Her revakta duvar içine yerleştirilmiş ocaklar bulunmaktadır. Revaklar köşede çapraz tonozludur. Avlu revakları 30 ayak üzerine yerleştirilmiştir. Avluda ortada dikdörtgen şeklinde menzil yeri vardı. Menzil yerinin ortadaki kısmı yüksekçe olup ot deposu idi. Yanlarda hayvanların su içmesi için yalaklar, ot ve saman için ocaklar vardı. Kervansarayın kapalı kısmı kuzey tarafta olup yol tarafında dışa taşkın inşa edilmiştir. Kapalı kısma sivri beşik tonozlu yüksek kapı girişi ve sonra kemerli asıl kapı ile girilmektedir. Asıl giriş kapısı üzerinde İncesu Tarihi adlı kitabımızda yazılı olan kitabe vardır. Kapalı kısım altışardan iki sıralı ayağa binen 21 tonozla kapatılmıştır. Kışlık kısmın dört yanı yüksek taş seki ile çevrili olup 36 adet ocak bulunmaktadır. Avludakilerde dahil bütün ocakların duvar içinden geçen bacaları, çatılarda yüksek dört köşeli üstü örme başlık şeklinde kapatılmış, yanlarda dört duman deliği olan, süslü ve gösterişli bacalarla sona ermektedir.bu bacalar kervansarayın görünüşüne ayrı bir güzellik katmaktadır. Giriş kapılarının içte ve dışta iki yanlarında küçük revaklar ocaksız olup bekçilere ait yerler idi.

Kervansaray yapıldığında dere tarafında duvar üç gözlü yani kemerli dere sularının içinden aktığı üç göz denilen bir duvarla Erciyes tarafındaki kayalıklara kadar kapatılmıştır. Bu duvar şube yakınındaki kayalıklara kadar diğer yönden de devam ediyordu. Şube yakınındaki geniş kemerli bir kapıdan İncesu ya giriliyordu. Bu kapıya Saray kapısı, İncesu ağzı ile seray kapısı denirde. Çok evvelden yıkılmıştır. Avlunun kuzey batı kenarında hem hana ve hem çarşıya hizmet veren helalar bulunmaktadır.

Kervansarayın dışında güney doğu ucunda dere kenarında aşhane vardı. Aşhanenin ortasında büyük bir ocak yeri yanında yemek odaları bulunuyordu. Aşhane 14.10 * 9.30 m ölçülerinde idi. Büyük ocak bulunan ana mekan çapraz kemerleri ortada tek ayağa binen kaburgalı tonozla örtülüdür. Şimdi harap halde olup ahır olarak kullanılmaktadır.

ARASTA – ÇARŞI :

kemerlik kervansarayın batısında 11 m enindeki sokağın iki yanına yerleştirilmiş sıra dükkanlardan teşekkül etmiştir. 77,80 m uzunluğundadır. Kuzey tarafı açık, güney tarafında yüksek apısı vardır. Dükkanların derinlikleri 5,00 metredir. Kervansaraya bitişik dükkanların kemer açıklıkları 2,70 m olup arka arkaya üçer kemerle kapatılmıştır. Bu tarafta 13 dükkan sonra kervansaray kapısı ve sonra beş dükkan ile aşhane vardır. Batı tarafında 18 dükkan vardır. 8 dükkandan sonra camiye giriş kapısı bulunmaktadır. Burudaki dükkanların kemer açıklığı 3.20 m olup enine daha geniştirler. Çarşı sokağı zamanla doldurulmuş olup dükkanlar yol seviyesinin altında kalmıştır.

CAMİ:

cami üç gözlü son cemaat yerinden sonra tek kubbeli asıl cemaat yeri olan, kubbesi taşla kaplı bir yapıdır. 12,80m çapındaki kubbe sekizgen ve yüksek kasnakla çevrilmiş, kasnağın köşeleri sivri kubbeli sekizgen ağırlık kuleleri ile takviye edilmiştir. Kubbenin 195 cm kalınlığındaki enli duvarlara geçişi tromplarla sağlanmış, tromp kemerlerinin içi, uçları köşelerde konsollara oturan kavisli üçgen satıhlarla yapılmıştır. Caminin önde ve arkada alt sıralarda ikişer üst sıralarda üçer, yan duvarlarda ise altta ve üstte üçerden olmak üzere 22 penceresi vardır. Dört pencerede kasnağın dört yanına konulmuştur. Pencereler altta taş söveli üstte ve kasnakta sivri kemerli, alçı şebekeli ve renkli camlıdır. Caminin mihrabı dışta çıkıntı yapmayan tepesi beş dilimli yarım kubbeli biçimde beş köşeli bir niştir. Minberi ve kürsüsü taştandır. Kürsüye doğudaki orta pencereden duvar içine gizlenmiş merdivenle çıkılır. Sekizgen gövdeli dört taş kolonun taşıdığı ahşap mahfile yine duvar içine gizli helezoni merdivenle erişilmektedir. Son cemaat yerinin dört adet sekizgen gövdeli kolonları vardır. Kemerler bej ve kahverengi olmak üzere iki renkli taşlarla inşa edilmiştir. Kubbeler pandantiflere oturtulmuştur. Son cemaat yerindeki kubbelerden yandakiler 4,45 m, ortadaki 3,25 m çapındadır. Son cemaat yerinin mihrabiyeleri ön pencerelerin dış tarafındadır. Batıdaki üst pencerenin önüne taş konsollara binen mükebbire konmuştur. Mükebbire tekbir getirilen yer anlamında olup son cemaat yerindeki cemaate namaz tekbirlerinin tekrarlandığı yerdir. Cephenin sağ tarafında bulunan kapısı son cemaat yerine açılan minaresinin, gövde ve petek kısmı çok köşeli, şerefe altı ile korkuluğu oymasızdır. Sivri külahı ve alemi taştan yapılmıştır.

MEDRESE VE TABHANE :

Külleyenin ve cami avlusunun batı güney tarafındadır. Önünde iki gözlü revak bulunan dershane ile yanında dere tarafına uzanan yedi hücresi vardır. Taş kubbesi pandantiflere oturan kapalı dershanenin dört penceresinden ikisi revak tarafında, diğer ikisi karşılıklı olarak yanlardadır. Avlusunun boyu 39,70 m olup dere tarafında genişliği 9,10 m dir. Dershane yanında dışarıya çıkan kapı vardır. Bu kapıdan sonra avluya bakan hamam tarafına kadar uzanan mektebi sıbyan bu günkü karşılığı ile ana okulu, darülkurra bu günkü karşılığı ile kuran kursu ve muallimhane bölümleri vardı. Mektabi sıbyan ve darül kurra kısmı önü kubbeli revaklı iki bölümlü idi. Sora yine önü kubbeli revaklı dört bölümlü muallimhane kısmı bulunuyordu. Darülkurra kısmı 9,80*8,10 m boyutlarında idi. Muallimhane 15,65 m derinliğinde idi. Üstünde tabhane vardı. Yıkılmış eski inhisarlar binası olan bina yapılmıştır. Binanın sokak tarafında üç dükkan olup üç sıra kemer tonozludur. Bu dükkanlar yanında üst kısma çıkan merdiven vardır. Tabhane medreseye tabi olan yerler veya kitapların çoğaltılıp tabledildiği yer anlamındadır.

Medresenin dershanesinde müderrisler ders verir, yanındaki hücrelerde talebeler ders çalışırdı. Talebelere mollalar nezaret eder, mollalar müderrise yardımcı olurlardı. Şimdiki asistan gibi idiler. Mektebi sıbyanda 7 yaşında ki çocuklar eğitilirdi. Darül kurra da kuran okuyup ezberlenirdi. Yandaki mulallimhanede müderris ve mollalar çalışırdı. Külliyenin bu bölümü canlı eğitim merkezi halinde idi. Muallimhane kısmında bir zamanlar cami imamı olan Türüdünün Ahmet Efendinin bir odada çalıştığını hatırlamak mümkündür.

HAMAM :

Kubbeli soyunma kısmı, soğuklanma kısmı, sıcak hamam kısmı ve külhan olmak üzere dört kısımdan ibarettir. Batı duvarının ortasından bir kapı ile dış ölçüleri 10,00*9,50 m olan kubbeli soyunma kısmına girilir. Padantiflere oturan 7,80 m çapındaki kubbe dıştan çok yüksek sekizgen bir kasnakla çevrilmiştir. İç hacim kasnağa açılan dört kemerli pencere ile aydınlatılmıştır. Soğukluk kısmı, iki yanı yarım kubbelerle beslenen altı kasnaklı küçük bir kubbeyle örtülmüştür. Hela doğu taraftadır. Sıcak hamam kısmı dört kollu muntazam haç biçiminde olup, 4,00 m çapındaki kubbe altıgen kasnaklı, haçın kolları ise yarım kubbelidir. Ortada göbek taşı ve üç yanda kurnalar vardır. Külhan kısmı ise kare şeklinde çapraz tonozla köşelerden atılan kalın kemerlerle takviye edilmiş, çapraz tonozla kapatılmıştır. Altta ocak, üstünde taş oyma su deposu vardır. Künklerle ısınan su duvar içlerinden kurnalara gitmektedir. Isınan hava ve duman duvar içlerinde ve alttan açılmış kanallardan dolaşarak bacalardan çıkmaktadır. Sıcak kısım kubbedeki yuvarlak tepe camları ile aydınlatılmaktadır.

Küllenin ölçekli krokileri ve cami kesitleri eklidir. Külleyenin mimarı tespit edilememiştir. eyİstanbul da Saray mimarının çizgilerini yaptığı, kalfa ve ustalar Kayseri den, taş ustalar İncesu dan temin edilerek inşa edildiği bilgisi vardır.

DİĞER VAKIF ESERLERİ :

Debbeğhane yanı dabakhane kuzeyiderilerin dabaklandığı, boyahane yünlerin boyandığı yardir. Bezirhane de ise aydınlatmak için bezir yağı üretiliyordu. Yerlerini bilemiyoruz. Mahkeme binası ve küçük han par içinde idi. Fırın ve çeşme çarşıya yakın çarşıbeda nde olup yıkılmıştır. 1670 yılında türkmenlerin koyun derilerinin dabaklanması iç dabakhane, yünlerin boyanması için boyahane yapılması ve büyük bir külliyenin inşası İncesu’ nun çok önemli bir yer olduğunu göstermektedir. Kervansaraya kayseri tarafından gelen kervan ve arabalar Boğazköprü ‘ de, Niğde tarafından gelenler Yavaş ta İncesu derbentleri tarafından teslim alınır, onların himayesinde kervansaraya gelirlerdi. Yolculara sabahları bedava aş ve ekmek verilirdi. Atların yemi, ısınmayı devlet va sağlardı. Handa kapalı kısımda hasırlar bulunurdu. Yatak yorgan bir şahıs tarafından kira ile verilirdi. Böylece temizlik sağlanırdı. Handa kalan yolcular namaz için camiye, yıkanmak için hamama gidebilir, aşağı çarşıda diğer ihtiyaçların karşılayabilirlerdi. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa ‘nın bu eserleri yapıldıktan sonra İncesu canlı bir ticaret ve konaklama merkezi olmuştur. Birinci Cihan harbine kadar gelişerek gözde bir yerleşim yeri halini almıştı.

İncesu, Kayseri

Rumların mübadele edildikleri 1925-1930 yıllarına kadar ilçenin bugünkü durumuna göre daha mamur olduğu, 1200 kadar hanenin bulunduğu, nüfusun 12.700 olduğu, derenin güneyinde Salanta, Orta Mahalle, Kilise Mahallesi; kuzeyinde ise Molu, Tırpanlı ve Sadıka isimli altı mahalleye ayrıldığı, ilçe haricinde çalışanlar tarafından ilçeye her yıl 80.000 Osmanlı Altını girdiği; ilçenin 7.000 büyükbaş hayvanı bulunduğu, yerinde yapılan araştırmalardan belirlenmiştir.

İlçedeki en önemli tarih eserlerden biri Karamustafa Paşa tarafından yaptırılan Karamustafapaşa Kervansarayı olup, halen bir kısmı duran külliyenin şimdiki Kayseri yolunun girişine rastlayan kısmıyla giriş kapısı 1925 yılında Kaymakam Sait Bey tarafından yıktırılmıştır. Kervansarayın esas binası ve avlu kısmındaki kemerler restore edildiğinden iyi durumdadır. Çarşının bir kısmı eski halini koruyabilmiştir. Cami-i Kebir ve hamamın geçmiş yüzyılların aşındırması dikkate alınacak olursa çok iyi durumda olduğu söylenebilir. Bu iki eser 1955 yılında tamir ve restore edilmiştir. Cami-i Kebir üzerindeki kitabeden, 1960 yıllarında tamir ettirildiği anlaşılmaktadır. 1970 yılındaki sel afetinden sonra bir süre kapalı kalmıştır.

Coğrafi yapı [değiştir]

İlçenin konumu: 35° Doğu boylamı, 38° Kuzey enlemindedir. İncesu, Kayseri’nin güneybatısında, Kayseri-Niğde Devlet Karayolu üzerinde Kayseri’ye 30 km. uzaklıkta olup, 1150 rakımlıdır. Yüzölçümü 872 km² dir. İlçe’den geçen İncesu deresi Aksu Bağlarından doğmaktadır. İncesu ilçesi Erciyes ’in kısmen güney ve güneybatı eteklerinde kurulmuştur. İlçenin batısında yer alan Tekke dağı 1800 m yüksekliktedir. İlçe; Kuzey ve Doğuda il merkezi Kayseri, batıda Nevşehir ili Ürgüp ilçesi, güneydoğuda Develi ve güneybatıda Yeşilhisar ilçeleri tarafından sınırlandırılmıştır.

Çevresi dağlarla çevrili, denizden uzak ve deniz etkilerine kapalı olan ilçede yarı kurak karasal bir iklim egemendir. İlçede kış ayları soğuk ve kar yağışlıdır. En soğuk ay Ocak ve Şubat ayları olup, ortalama sıcaklık –20’nin üzerindedir. Yaz ayları kısa ama oldukça sıcak geçer. Yaz aylarında sıcaklık ortalaması 22 °C nin üzerindedir. Yıllık yağış ortalama 300 ile 400 mm’dir. İlçenin güneydoğusu yani Erciyes Dağı ile güneybatısındaki Tekke Dağı eteklerinde az miktarda ormanlık alanlar mevcuttur. İlçede mera vasıflı 49.620 hektar arazi mevcut olup, meralar yeterlidir.

İdari yapı [değiştir]

İncesu ilçesi idari açıdan Kayseri İline bağlıdır. Merkez ile Kızılören ve Süksün’de belediye teşkilatı bulunmaktadır. (23 Temmuz 2004 tarih ve 25531 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 5216 Sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu gereğince İncesu İlçesi merkez ilçe olmuş ve 4 köy mahalleye dönüşmüştür. Bu köyler Dokuzpınar, Sarıkürklü, Örenşehir, Çardaklı). Şu anda İlçenin 9 köyü vardır.

2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre İncesu’nun toplam nüfusu 22.616’dır. İlçe nüfusunun 8.511’i şehirde 14.105’i köylerde yaşamaktadır. İncesu ilçesi kentsel nüfus artış hızı Kayseri İl merkezinden düşüktür. İlçeye doğu illerimizden, özellikle Ağrı ilinden göç olmaktadır. Yıllık nüfus artış hızı şehir merkezinde binde 7.99, köylerde ise 0.28 olup, toplamda ise 3.11'dir.

Ekonomik yapı [değiştir]

İncesu bir tarım ilçesidir. Ekilebilen arazi taşlı ve verimsiz olduğundan, tarımla uğraşan kesim ancak kendini geçindirebilecek gelir elde etmektedir. Buna rağmen ilçede çalışan nüfusun % 75’i tarımla uğraşmaktadır. Hane başına düşen ortalama toprak 62 dekar dolayındadır. Veraset yoluyla mülkiyetin parçalanmış olması tarımsal üretimde verimliliği engellemektedir. İlçede sıra ile ticari amaçlı üzüm (ilçe merkezi, Garipçe, Hamurcu, Süksün, Saraycık) buğday, arpa, çavdar, pancar (ilçe merkezi, Süksün ) ayçiçeği (Süksün) ve çeşitli sebzeler yetiştirilmektedir. Büyük ve küçükbaş hayvancılık yapanlar mart, nisan aylarında çevre köylerden alınarak beslenen hayvanları yetiştirip satmaktadırlar. Hayvansal üretim olan peynir, yoğurt, yağ ve yapağı Kayseri ve Ürgüp’te pazarlanmaktadır.

İlçede sanayi gelişme sürecine girmiştir. 2. Organize Sanayi Bölgesi bu ilçe sınırları içerisinde kurulmuş ve İncesu Organize Sanayi Bölgesi adını almıştır. Bu bölgede arsa tahsisleri başlamıştır.

Sosyal yapı [değiştir]

1991 yılında ilk defa üzüm festivali düzenlenmiş ve bu festival geleneksel hale getirilmiş olup her yıl eylül ayının ilk cumartesi gününde yapılmaktadır. İlçede sinema ve tiyatro faaliyetleri mevcut değildir. Sosyal hareketliliği okulların düzenlediği müsamere ve sergiler ile halkın düğünleri sağlamaktadır. Mevcut 12 adet kahvehane genelde halkın vakit geçirdiği yerlerdir. Öğretmenevi lokali de memurların bir arada bulundukları yerlerdendir. Eğlence yeri olarak Lake Land turistik tesisleri bulunmaktadır. Kara Mustafa Paşa Külliyesinin onarılarak ve belirli düzenlemeler yapılarak çeşitli sosyal etkinliklere müsait hale getirilip halkın gidip gelebileceği yerler haline getirilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir. İlçenin yerli halkı büyükşehirlere göç etmektedir.